Atçalı Kel Mehmet olarak bilinen zeybeğin, Aydın Kuyucak’ta başlattığı ve kısa zamanda Güney Ege’nin her yerine yayılan isyanı, İsviçre’de yayınlanan Ticinese Gazetesi’nin 28 Kasım 1829 tarihli nüshasında tüm detaylarıyla yer alıyor.
Tarihte 'Aydın İsyanı' olarak bilinen ayaklanmanın Sultan II. Mahmut döneminde nasıl başlayıp büyüdüğünün kaleme alındığı haber 35 Punto çevirisiyle sizlerle:
Gazzetta Ticinese - 28 Kasım 1829: Geçtiğimiz günlerde Smyrna civarında meydana gelen ve bir önceki sayımızda detaylarını veremeden bahsettiğimiz isyanın tüm bilgileri elimize ulaştı.
İki aydır, Nazilli vilayeti sakinleri bölgedeki vali ve erkanının keyfine göre topladıkları vergilerden çok rahatsız oluyorlardı. Sonunda yerel yönetime karşı ayaklandılar ve onları şehrin dışına çıkmaya zorlayarak, İstanbul'un emirlerine karşı gelmek pahasına sürgüne zorladılar. Şehrin idaresi bölgedeki efelerin ve bu isyanın lideri Kel Mehmet diye bir zeybeğin eline geçti.
Kel Mehmet çok girişimci bir lider. Vilayette şimdiden çok önemli ilerlemeler kaydetti ve her geçen gün halkta yeni destekçiler ve partizanlar buluyor. Ancak bu görmüş geçirmiş zeybek, çok dengeli bir politika izliyor. Geçtiğimiz günlerde Padişah II. Mahmut'a hiçbir şekilde isyan etmediğini açıkladı ve hareketinin payitahta karşı olmadığını vurguladı. Sadece yoksul halkı ezmek için kullanan devlet görevlilerine karşı silaha sarıldığını ve bu isyan sonucu ele geçirdiği yerel iktidardaki hedefinin, devletin keyfe keder ekonomik dayatmalarını ortadan kaldırmakla sınırlı kalacağını söyledi.
Zeybek Kel Mehmet’in, Nazilli’nin yanı sıra yetkilileri İzmir’e kaçan Aydın, Seferihisar, Tire, Bayındır vilayetlerini de kolayca ele geçirdiği bildirildi. Aslında Kel Mehmet’in istese süre gelen ayaklanmanın haklı rüzgarını arkasına alıp Manisa ve İzmir gibi büyük vilayetlerdeki yönetimleri de kolayca devirebileceği bölgede çokça dillendiriliyor. Zira tüm bölgede yerel yöneticilerin ölçüsüz ve zalim kararları halkı çoktandır rahatsız etmekte. Tüm bu olan bitene karşı merkezi hükumetin tepkisini çok da üzerine çekmeden bulunduğu pozisyonu meşru bir hale getirip, bölgenin yerel iktidarında kalmak istediği düşünülen bu parlak zeybeğin istikbali merak konusu.
Peki Kel Mehmet Efe'nin akıbeti ne oldu?
İsyanın ilk zamanlarında halkın da İstanbul’a tepkili olduğunu anlayan II. Mahmut, Kel Mehmet’in üzerine hemen gitmemiş, biraz zaman geçmesini ve isyankar liderin hata yapmasını beklemiştir. Merkezi hükümetin üzerine gelmemesini yanlış değerlendirip, bölgede kendini feodal bir lider haline getirmeye çalışan Atçalı Efe'nin arkasındaki halk desteğinin zayıfladığı anda duruma müdahale eden II. Mahmut, bölgeye birliklerini göndermiş ve Atçalı Kel Mehmet Efe isyanın başlamasından bir sene sonra Osmanlı kuvvetleri ile çıkan bir çatışmada öldürülmüştür.
1964 ve 2017 yıllarında hakkında iki farklı film çekilen Atçalı Kel Mehmet Efe’nin hayatı Ege Üniversitesi Devlet Türk Musikisi Konservatuarı Türk Halk Oyunları Bölümü Ekin Dans Topluluğu'nun sahneye koyduğu "Üç Mehmet'in Dansı" gösterisinde de konu edilmiştir.
Aydın ile Nazilli arasındaki Atça kasabasında bugün Atçalı'nın anısına bir "Atçalı Kel Mehmet Efe" heykeli bulunmaktadır. Mimar Tamer Başoğlu'nun projesini hazırladığı heykelin temeli 8 Temmuz 1969 tarihinde atılmış; 82 bin liraya mal edilen heykel 27 Eylül 1970 tarihinde tamamlanmıştır. Heykelin kaidesinde, "Su Elin, Çeşme Elin, Tekne Atçalı Kel'in" yazmaktadır.
Efe Yelbuğa / 35 Punto
