30 Ekim 2020 tarihinde büyük bir depremle sarsılan İzmir, tarih boyunca pek çok kez 6.0 ve daha büyük şiddette depreme maruz kaldı. Tarihsel dönemde en şiddetli depremlerden biri de 29 Temmuz 1880'de yaşandı. İzmir şehir merkezini yıkıma uğratan deprem, Le Conservateur gazetesinin 15 Ağustos 1880 tarihli nüshasında haber olarak; Le Monde Illustre gazetesinin 11 Eylül 1880 tarihli nüshasında ise çizim olarak yer aldı.
"Çok üzücü bir olayın ardından, İzmir'den bildiriyoruz:
Önceki gün, sabah saat beşe on kala, muazzam bir gürültü ve hemen ardından gelen korkunç bir şok deprem, şehrin 200 bin sakinini adeta fırlatıp attı. Şu anda hissettiklerimiz, duyduklarımız, bu depremin İzmir’de şimdiye kadar görülmüş bütün felaketlerden daha büyük olduğunu gösteriyor.
Depremin hemen ardından tüm şehir tam bir şok halindeydi. Kısa süre sonra ağlamalar, hıçkırıklar ve genel bir çaresizlik şehre hakim oldu. Deprem tam 18 saniye sürdü. Uzmanlara göre deprem 2 saniye daha uzun sürse İzmir’in enkaz yığını şimdikinden üç kat fazla olabilirdi.
Peki ya hasar ve kayıplar?
12 ölü, hatırı sayılır sayıda yaralı, yüzlerce yıkılmış ev... Toplam 25 milyon franktan fazla maddi zarardan bahsediyoruz! Ve bu felaketin, şehrin mali bir krizden geçtiği, ekinlerin yarısından fazlasının çekirgeler tarafından yenildiği ve kuraklığın çok şiddetli olduğu bir yılın ardından gelmesi İzmir’deki depresyonu birkaç kat arttırmış durumda.
Ali Paşa Meydanı'nda eski bir han ve birkaç dükkan yıkıldı. Kızlar Ağası Hanı’ndaki şarap mahzeni de depreme dayanamadı ve yerle bir oldu. Kereste Pazarı'nda birkaç dükkan ve butik kısmen yıkıldı.
Vali konağı ve Saint-Jean katedrali de bu beladan kurtulamadı. Depremin şiddetinin izlerini şehrin her yerinde görmek mümkün. Bornova köyü, İzmir'den bile daha kötü durumda. Köyün sokaklarında hasar görmemiş bir duvara rast gelmek bile mümkün değil. Özellikle Havza çevresinde ve Meles boyunca, büyük yarıkların bir sonucu olarak bazı evler oturulamaz hale geldi.
Karşıyaka'da ise birkaç mülk ve kır evinin duvarları çatladı ve yıkılan duvarlar altında kalan mobilyalar paramparça oldu. Menemen'den ulaşan bilgiler ise içler acısı; kasaba tamamen yıkılmış durumda. Değirmenler, camiler, çarşı... Her şey depremle yerle bir olmuş durumda. Sadece Menemen’de 7-8 kişinin hayatını kaybettiği söyleniyor.
Bu kasabadan biraz uzakta, köyün girişinde toprak geniş bir şekilde yarıldı ve iki buğday tarlasını tamamen yuttu. Emir Alem'de toprak kaymaları meydana geldi ve dağların yamaçlarından birkaç sıcak su kaynağı fışkırmaya başladı. Ulucak'ta da çok sayıda hasarlı ev olduğu ve köylülerin büyük bir şok içinde oldukları söyleniyor. Buruncuk köyünün varlığının sona ereceği söyleniyor. Köyde ne bir yapı, ne bir insan kalmış. Gavur Köy'de 5 ev çöktü ve birkaç ev hasar gördü. Horoz Köy’de Rum kilisesinin çan kulesi yıkıldı, 4 bakkal dükkanı, 5 kafe, 3-4 ev çöktü. Enkazın altına gömülen kurbanların sayısının 14 erkek olduğu söyleniyor.
Manisa'da vebanın yol açtığı hasarın boyutunun depremden sonra henüz ne olduğu bilinmiyor. Ermenilerin yaşadığı Malta semtinde 5-6 ev yıkılmış ve birkaçının da duvarları çatlamış. Manisa’da Rumların yaşadığı mahallede bir o kadar zarar olduğu söyleniyor. Tahribata uğrayan dükkanların sayısı 10'un üzerinde. Biri çok eski olan iki cami tamamen yıkıldı.
Buca'nın etrafındaki Seydi Köy ve Torbalı da sarsıntıların etkisiyle İzmir’in kalanına nazaran daha az zarar gören yerler oldu."
Le Conservateur (15 Ağustos 1880)
"Küçük Asya: İzmir çevresinde 29 Temmuz'da yaşanan depremin etkileri"
1. Bornova'daki kilise ve ev enkazı
2. Bornova'da yıkılmış başka bir ev
3. Menemen'de yerle bir olmuş bir camiLe Monde Illustre (11 Eylül 1880)
Çeviri: Efe Yelbuğa / 35 Punto